Historie

De Heidelbergse Catechismus (HC) is tot stand gekomen in 1563 in Heidelberg. In 1559 volgde de gereformeerde keurvorst Frederik III (1515-1576) de Lutherse Otto Hendrik in de Palts op. De keurvorst zocht naar een middel om de gereformeerde geloofsleer overal in de Palts in te voeren en vond deze in een nieuwe leerboek: deze catechismus. De belangrijkste auteur van de HC was Zacharias Ursinus (1534-1583), hoogleraar te Heidelberg. Ook Caspar Olevianus (1536-1587) had als superintendent hierin een belangrijk aandeel, met name wat betreft de eindredactie. Samen met andere leidinggevenden in kerk en theologie kwam de catechismus onder leiding van de keurvorst tot stand. Op 18 januari 1563 besloot men het leerboek uit te geven. Spoedig daarna verscheen de HC in druk bij Johannes Mayer te Heidelberg. Hij was zoals de meeste catechismi in die tijd geschreven in de vraag- en antwoordvorm. De eerste uitgave telde er 128 (ongenummerd). In de marge staan bijbelhoofdstukken, niet de afzonderlijke teksten. In het zelfde jaar verschenen ook al een tweede en een derde druk. In de derde druk is vraag en antwoord 80 in uitgebreide vorm opgenomen (over de Roomse mis). Ook werd de catechismus in 1563 in de kerkorde van de Palts opgenomen, verdeeld over 52 zondagen en 10 lectiones. Deze uitgave wordt beschouwd als de zogenaamde 'textus receptus'. Van de derde druk verscheen een Latijnse vertaling van de hand van Josua Lagus Pomeranus en Lambert Ludolf Pithopoeus.
Van de Nederlandse vertalingen is die van Petrus Datheen in 1566 de belangrijkste. Deze verscheen samen met zijn Psalmberijming in een van de oudste gereformeerde kerkboeken in ons land.

Al spoedig bleek dat de HC van uitzonderlijke kwaliteit was. Hij werd dan ook snel door heel veel gereformeerden gebruikt. In ons land verdrong hij andere catechismi en werd door diverse kerkelijke vergaderingen als confessie en leerboek aangenomen. De Nationale Synode te Den Haag in 1586 besloot dat voortaan de HC gebruikt moest worden. Sindsdien zijn de leerdienst en de HC in de Gereformeerde Kerk in ons land onafscheidelijk met elkaar verbonden. Tot op de dag van vandaag wordt hij gebruikt als belijdenisgeschrift en als leerboek in de Protestantse Kerk in Nederland en andere kerken van gereformeerde signatuur in ons land.
Ook in veel andere landen is de HC verbreid. Maar hij is ook vaak bestreden, met name spoedig na zijn tot standkoming door Lutherse theologen in Duitsland.

Enkele kenmerken:

1. Een belangrijk kenmerk van de HC is dat zij een troostboek is. In de eerste vraag en antwoord wordt op weergaloze wijze vertolkt wat de enige troost van een christen is (zie de tekst van de HC).
2. De HC bestaat uit drie delen: kennis van ellende, verlossing en dankbaarheid. Deze drie 'stukken' vormen de drie dimensies van het christelijk geloof.
3. De oude klassieke catechetische onderdelen: geloof, gebod, gebed zijn in de HC zo verdeeld dat zij een eigen functie krijgen voor het geloof. Opmerkelijk is daarbij dat het gebod twee keer voor komt: als kenbron voor de kennis van de ellende en als regel der dankbaarheid. In deze en andere bijzonderheden zien we dat er in de HC naar gezocht werd om de Lutheranen zoveel mogelijk tegemoet te komen.
4. De HC is een existentieel geschrift. Het gaat niet om een aantal waarheden, maar om de persoonlijke beleving van het geloof. In dat licht moeten we het gebruik van de 'ik' vorm en vragen zoals: 'Wat baat het u dat u dit gelooft?' bezien.

Voor meer informatie, zie de verwijzingen onder Overige publicaties in het linkermenu.